Cách nói chuyện

Nhiều người trong khi nói chuyện chỉ nghĩ đến lời nói của mình, ít nghĩ đến lời nói của kẻ khác. Nếu ta muốn cho người đối thoại nghe ta, thì ta phải nghe lời họ nói. Ta phải để cho họ tự do giãi bày ý kiến, dù họ tự khoe khoang quá, hay có nói một vài điều vô ích. Một điều ta nên lưu tâm là không nên ngắt lời họ, phải đi sâu vào tâm trí của họ, để tỏ rằng ta chú ý nghe, sẵn lòng nói chuyện về những điều liên quan đến họ. Khi ta tán thành một lời nói của họ, ta phải tỏ rõ rằng ta khen vì lời nói phải, chứ không phải nể mà khen, không phải khen để chiều lòng khách.

Nếu khách nói điều gì trái ý hay trái tai, ta không nên gạt phăng câu chuyện bài bác tức thì để làm mếch lòng họ; ta phải điềm nhiên bày tỏ ý kiến của ta một cách khách quan, không ra vẻ tự phụ rằng mình có lý hơn hoặc mình lý luận xác đáng hơn. Nếu ta thấy rằng họ khăng khăng bênh vực quan điểm của họ, ta không nên kéo dài cuộc tranh luận một cách vô ích và liệu lời đưa câu chuyện sang vấn đề khác.

“Lời nói không mất tiền mua,
Liệu lời mà nói cho vừa lòng nhau”

Ta nên nói chuyện về những vấn đề giản dị, thông thường, tùy theo tính tình và khuynh hướng của người đối thoại, nên tránh những câu chuyện cầu kỳ, những vấn đề không thiết thực; không nên thúc giục người tán thành lời mình hay đáp lại mình; không nên nói đến mình nhiều mà không nên lấy mình làm gương mẫu: “cái tôi là khả ố” (1).

Người nói điều phải mà ta đồng ý, thì ta nên bày tỏ thêm ý kiến của ta cho họ thấy rằng ta suy tưởng theo ý kiến của họ. Trong nói chuyện với nhiều người, ta không nên tận cứu (2) một vấn đề để dành phần nghị luận cho người khác.

Giọng nói chuyện phải nhàn nhã, uyển chuyển, tự nhiên; nên tránh những giọng nói, điệu bộ kể cả trịnh thượng, mặc dầu ta nói với những người dưới hay những người ít tuổi hơn ta.

Lúc đáng nói, ta hãy lên tiếng; lúc đáng im lặng, ta phải điềm tĩnh: im lặng có khi để tán thành hoặc chỉ trích, có khi để tỏ lòng kính nể hoặc tỏ ý miễn chấp. Tục ngữ Phương tây có câu: “Lời nói là bạc, im lặng là vàng” (3).

Nói tóm lại, cuộc nói chuyện là cùng nhau trao đổi ý kiến, bày tỏ tình cảm; ta phải sáng suốt, hòa nhã, khiêm tốn, sẵn lòng hiểu biết, tìm cách học hỏi, gần gũi nhau trong tinh thần xã giao thân thiện.

Chú thích:

(1) Dịch câu: “Le moi est haissable” (Pascal)

(2) Tận cứu: “xét hết, xét đến cùng.”

(3) Dịch câu tục ngữ Pháp: “La parole est d’argent, le silence est d’or”.

Trích sách: Trau giồi nhân cách ; Tác giả: Nguyễn Văn Đang